Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիր Հյուսիսային դպրոց 3-1 դասարան դպրոց
https://movsisyanlusine.edublogs.org/2023/02/07/վահագն-վիշապաքաղ/
https://movsisyanlusine.edublogs.org/2023/02/10/արա-գեղեցիկ-և-շամիրամ/
https://movsisyanlusine.edublogs.org/2023/03/03/10-տեսարժան-վայր…րիում-եվ-նրա-շրջ/
Ընթացքը՝ հարգելի՛ սովորողներ, տեղեկություններ հավաքել երևանյան պուրակների և զբոսայգիների մասին, որոնք կարող են լինել նաև ձեր բնակավայրի մոտակայքում։ Նախագիծը կարող եք իրականացնել նաև ընտանեկան. Համատեղում եք հաճելին օգտակարի հետ, օգտակար զբոսանք արդեն իսկ ձեր համար բացահայտած պուրակներում կամ զբեսայգիներում։
Անգլյական այգի
Ամենամեծն էր։ Ձևավորումն ու բարեկարգումը տևել է 19-րդ դարի 60-ականներից մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմին նախորդած տարիները։ 1895թ. հուլիսի 1-ին 12 տարի ժամկետով կապալով տրվել է Լևոն Բագլնչյանին, ով պարտավորվել է 3 տարում ավարտել այգու վերակառուցումը, սակայն թերացել է։ Այգին ձևավորվել և գեղեցկացել է միայն Իս. Մելիք-Աղամալյանի քաղաքագլուխ դառնալուց հետո։ Այգու բարեկարգման աշխատանքները շարունակվել են նաև Իվ. Մելիք-Աղամալյանի քաղաքագլուխ եղած տարիներին։ Վերակառուցման պատճառով 10 տարի փակ է եղել. Բացվել է 1910թ. հոկտեմբերի 3-ին։
Կոմիտասի անվան պուրակ
Կոմիտասի անվան պուրակը գտնվում է Կոմիտասի անունը կրող պետական կոնսերվատորիայի մերձակա պուրակում։
Պուրակի կենտրոնում տեղադրված է Կոմիտասի արձանը (քանդակագործ` Ա. Հարութունյան, ճարտարապետ` Ֆ. Դարբինյան, 1988թ.)։
Դիանա Աբգարի անվան զբոսայգի
Վերակառուցումից հետո 2019թ. հունիսին մայրաքաղաքում շահագործման հանձնված՝ Երևանի գլխավոր պողոտայի վերջնամասում (Սարյան-Մաշտոցի պողոտա) գտնվող այգին Երևան քաղաքի ավագանու որոշմամբ կրում է հայ նշանավոր հասարակական գործիչ, գրող և հրապարակախոս, Հայկական հարցի մասին մի շարք գրքերի հեղինակ, Ճապոնիայում Հայաստանի Առաջին Հանրապետության պատվավոր հյուպատոս, բարեգործ Դիանա Աբգարի անունը:
Շուրջ 20 000 քմ տարածք զբաղեցնող այգին կանաչապատվել է, տնկվել են մոտ տասը հազար տնկիներ՝ ծառեր, թփեր, ինչպես նաև՝ ծաղիկներ: Հանգստի գոտին առանձնանում է նաև լուսային ցայտող շատրվանների յուրօրինակ լուծումներով:
600 ջրային շիթերից բաղկացած շատրվանները հնարավորություն են տալիս ստեղծելու պատկերներ և անցկացնելու ջրալուսային երեկոներ՝ երաժշտության ուղեկցությամբ:
Այգու բարեկարգման աշխատանքները սկսվել են 2015 թվականին: Նախագծի կյանքի կոչման համար «Տաշիր» ընկերությունների խումբը շուրջ 15 մլն դոլարին համարժեք ներդրում է կատարել:
Միսաք Մանուշյանի անվան պուրակ
2014թ. մայիսի 13-ին Երևանի Արամի, Փավստոս Բուզանդի, Եզնիկ Կողբացու փողոցների և Մաշտոցի պողոտայի միջանկյալ հատվածում, Հայաստանի և Ֆրանսիայի հանրապետությունների նախագահներ Սերժ Սարգսյանի և Ֆրանսուա Օլանդի մասնակցությամբ, հանդիսավորությամբ բացվեց բանաստեղծ, ֆրանսիական Դիմադրության շարժման մարտիկ, Ֆրանսիայի ազգային հերոս Միսաք Մանուշյանի անվամբ անվանակոչված պուրակը:
Ալ. Թամանյանի անվան պուրակ
Այս պուրակը գտնվում է Ալ. Թամանյանի նախագծով նախատեսված «Կասկադի» ցածրադիր վայրում։ Ալ. Թամանյանի անվան պուրակում` Մոսկովյան փողոցի վրա, դեպի քաղաքի կենտրոնական հատված տեղադրված է Ալ. Թամանյանի արձանը (քանդ.` Արտաշես Հովսեփյան, ճարտ.` Ս. Պետրոսյան, 1931թ.)։ Արձանից դեպի «Կասկադ» համալիր ձգվող փոքրիկ պուրակն անվանվել է մեծն ճարտարապետ, ակադեմիկոս Ալ. Թամանյանի անունով։
Գյումրին Հայաստանի երկրորդ ամենամեծ քաղաքն է՝ Երևանից հետո։ Քաղաքի հին անունը Կումայրի է։ Ռուս կայսր Նիկոլայ I-ի այցից հետո՝ 1837 թվականին, քաղաքը անվանափոխվեց Ալեքսանդրապոլ՝ արքայի կնոջ՝ Ալեքսանդրա Ֆյոդորովնայի անունով։ Սովետական Միության տարիներին քաղաքը կոչվում էր Լենինական («Լենինյան»)։ Այս տարածքը շատ տուժեց 1988 թվականին տեղի ունեցած երկրաշարժից։ Ավելի ուշ այն մասամբ վերակառուցվեց։ Հետսովետական ժամանակաշրջանում քաղաքը նորից սկսեցին անվանել Կումայրի, իսկ ավելի ուշ՝ Գյումրի։
Գյումրին հնուց ի վեր համարվել է արհեստավորների քաղաք, որոնք մեծ համբավ ունեին իրենց հմտությունների և վարպետության շնորհիվ։ Այսօր Գյումրին համարվում է երկրի յուրօրինակ մշակութային մայրաքաղաքը։ Եկեք պարզենք, թե որ 10 տեսարժան վայրերը արժի տեսնել Գյումրիում։
Վարդանանց հրապարակը քաղաքի գլխավոր հրապարակն է։ Հրապարակի մեջտեղում է կանգնեցված ազգային հերոս Սուրբ Վարդան Մամիկոնյանի արձանը, ով զոհաբերել է իր կյանքը հանուն ժողովրդի և քրիստոնեության։ Հրապարակում նաև կարելի է տեսնել «երգող շատրվաններ»։
Այս երկու եկեղեցիները գտնվում են Վարդանանց հրապարակի երկու կողմերում։ Սուրբ Աստվածածնի եկեղեցին ժողովուրդը անվանում է նաև Յոթ Վերքի եկեղեցի։
Այս փողոցը Կումայրի պատմական շրջանի մի մասն է կազմում՝ իրենից ներկայացնելով հին քաղաքի իսկական պատկերը իր ծաղկման ժամանակաշրջանում։ Աբովյան փողոցի տները կառուցված են սև տուֆից։ Յուրօրինակ ճարտարապետությունը այս փողոցին առանձնահատուկ հմայք է հաղորդում, իսկ պատերը, պատուհանները և շքամուտքերը զարդարող վարպետորեն կատարած հնարամիտ փորագրությունները յուրաքանչյուր տունը մի արվեստի գործ են դարձնում։
Ասլամազյան քույրերի պատկերասրահը գտնվում է Աբովյան փողոցի հնամյա տներից մեկում։ Պատկերասրահի շենքը ինքն իրենով ճարտարապետական արժեք է ներկայացնում։ Պատկեսրահում ցուցադրված են մոտ 620 կտավներ, որոնք նվիրաբերել են թանգարանին նշանավոր քույրերը։
Սարավանդի վրա գտնվող Սև բերդը այսօր էլ պահպանել է իր վեհաշուք և ահարկու տեսքը։ Այս շինությունը կառուցել են ռուսական իշխանությունները 1834 թվականին։ Ամրոցը ուներ պաշտպանական նշանակություն քաղաքի համար, որը գնտվում էր գրեթե Թուրքիայի սահմանին։ Միջնաբերդը իսկապես իր տեսքով սարսուռ էր առաջացնում թշնամու մոտ։
Այս թանգարանում ոչ միայն կարելի է տեսնել հետաքրքրաշարժ ցուցանմուշներ, այլև զգալ հին քաղաքի ամբողջ ոգին։ Թանգարանը յուրահատուկ է ժամանակի վերստեղծված հարդարանքով և եզակի մակետներով, որոնք կարծես թե Ալեքսանդրապոլի և Կումայրու առօրյայից կենդանի պատկերներ լինեն։
Գյումրու զբոսայգին մի զով կղզյակ է քաղաքի կենտրոնում։ Այստեղ միշտ կարելի է հանգստանալ և հաճելի ժամանակ անցկացնել ընտանիքի հետ։
Գարեջրի գործարանը հիմնադրվել է Գյումրիում 1909 թվականին։ Ցավոք, շենքը գրեթե ամբողջովին ավերվեց 1988 թվականի երկրաշարժից։ Բայց ավելի ուշ այն վերակառուցվեց՝ ստանալով իր սկզբնական պատմական տեսքը։ Գործարանը դարձավ տեղի տեսարժան վայրերից մեկը։ Այստեղ կազմակերպվում են էքսկուրսիաներ զբոսավարի ուղեկվցությամբ, ծրագրի մեջ ներառված է նաև գարեջրի համտեսը։
Խաչքարերի պուրակում գտնվում է ավելի քան 20 խաչքար, որոնք Ջուղայում ավերված խաչքարերի ընդօրինակներն են։ Այստեղ կարելի է տեսնել արվեստի գործեր, որոնք տարբերվում են իրենց առանձնահատուկ նրբագեղությամբ և ժանյակ հիշեցնող քարե զարդանախշերով։
Ժամատունը կառուցվել է 1879-80-ական թվականներին Ալեքսանդրապոլում։ Այստեղ են անցկացվել ռուս զինվորների հուղարկավորությունները։ Յուրահատուկ մետաղյա գմբեթի շնորհիվ ժամատունը կոչվել է Պլպլան, քանի որ արևի տակ գմբեթը վառ փայլում է։
Կոտայքի մարզը Հայաստանի Հանրապետության տարածքում կենտրոնական դիրք գրավող մարզերից մեկն է: ՀՀ-ում այն միակ մարզն է, որն արտաքին սահման չունի հարևան երկրներից որևէ մեկի հետ: Կոտայքի մարզը հնում մտել է Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի մեջ, զբաղեցնելով հիմնականում նրա Կոտայք և Նիգ գավառները:
Տարածքը՝ 3789 ք. կմ
Բնակչությունը՝ 283,900
Լոռին մարզ է Հայաստանի հյուսիսային մասում: Մարզկենտրոնը և ամենախոշոր քաղաքը Վանաձորն է: Մարզի տարածքում են գտնվում նաև հետևյալ քաղաքները՝ Ալավերդի, Ախթալա, Սպիտակ, Ստեփանավան, Տաշիր, Թումանյան։
Վանաձորը (նախկինում՝ Մեծ Ղարաքիլիսա, 1935-1992թթ.՝ Կիրովական) գտնվում է Փամբակ և Բազում լեռնաշղթաների միջլեռնային գոգավորությունում, Տանձուտ և Փամբակ գետակների միախառնման վայրում, ծովի մակերևույթից 1350մ բարձրության վրա: Հեռավորությունը Երևանից ավտոխճուղով 110 կմ է, երկաթուղով՝ 224 կմ:
Քաղաքի միջով հոսում են Տանձուտ և Վանաձոր գետերը: 2015թ. դրությամբ Վանաձորում բնակվել է 82,8 հազ.մարդ:
Աշխարհագրություն
Լոռին մեծությամբ Հայաստանի երրորդ մարզն է 3789 կմ² տարածքով (Հայստանի տարածքի 12.7% ): 217,4 հզր. մարդ բնակչությամբ (ըստ 2018 թ. տվյալների) Լոռու մարզը զիջում է միայն Երևանին։ Հյուսիսից մարզը սահմանակցում է Վրաստանի, արևմուտքից՝ Շիրակի, հարավից՝ Արագածոտնի և Կոտայքի, արևելքից՝ Տավուշի մարզերի հետ։ Բազմաթիվ լեռնային առվակների հետ մեկտեղ, Լոռու մարզով են հոսում չորս գետ՝ Դեբեդ, Ձորագետ, Փամբակ ևԱղստև:
Լոռի Փամբակի լեռնաշղթաների լայնական դասավորվածությունը ապահովում է բարեխառն կլիմա մարզում՝ պաշտպանելով հյուսիսից ներխուժող սառը օդի զանգվածներից։
Լոռու մարզում են գտնվում ՅՈւՆԵՍԿՈ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ընդգրկված Հաղպատի և Սանահինի վանքերը։ Պատմական նշանակություն ունեն նաև մարզում գտնվող Լոռի-Բերդի փլատակները։
Պետական պահպանության տակ են գտնվում մոտ 3000 հուշարձաններ:
Հայոց արքա Արամի մահից հետո Հայաստանի խնամակալությունը անցնում է նրա որդուն` Արա Գեղեցիկին։ Ասորեստանում այդ ժամանակ թագավորում է Նինոս արքան, որը բարձր շնորհների է արժանացնում Արային, ինչպես որ ժամանակին՝ նրա հորը: Սակայն Նինոսի կինը` Շամիրամը, վաղուց ի վեր լսած լինելով Արայի գեղեցկության մասին, ողջ հոգով տենչում է տեսնել նրան, սակայն ամուսնու ահից չի համարձակվում անել դա։
Երբ Նինոսը վախճանվում է, գալիս է Շամիրամի նվիրական իղձն իրագործելու ժամանակը: Ասորեստանի թագուհին բանբերներ է ուղարկում Արա Գեղեցիկի մոտ ճոխ ընծաներով, բազում աղերսանքներով ու խոստումներով՝ նպատակ ունենալով համոզել Արային այցելել Նինվե և այստեղ ամուսնանալ իր հետ, և բոլորի վրա թագավորել կամ էլ հագուրդ տալ իր փափագին և մեծամեծ ընծաներով ու խաղաղությամբ վերադառնալ Հայոց աշխարհ։ Շամիրամի սուրհանդակները գալիս են Հայաստան, սակայն Արան իսկույն մերժում է նրանց։ Շամիրամը մի քանի անգամ էլ փորձում է գործը գլուխ բերել` հորդորներով ու աղաչանքներով, սակայն անարդյունք։
Սաստիկ զայրացած Շամիրամը դադարեցնում է աղերսների ու համոզումների մարտավարությունը, զորք է հավաքում և շարժվում է Հայոց աշխարհ՝ Արայի դեմ պատերազմելու։
Շամիրամը գալիս է Արայի դաշտը, որ հետագայում հայ թագավորի անունով կոչվում է Այրարատ։ Նախքան ճակատամարտը, Շամիրամը պատվիրում է իր զորապետներին խնայել ու ողջ պահել Արային։ Սակայն կռվում Արայի զորքը կոտորվում է, իսկ Արան՝ ընկնում ռազմի դաշտում։Հաղթանակից հետո Շամիրամ թագուհին կռվի դաշտ է ուղարկում իր կատարածուներին՝ դիրակների մեջ գտնելու իր տենչալի Արային։ Հայ թագավորին գտնում են մի խումբ քաջամարտիկների մեջ սպանված։Շամիրամը հրամայում է Արայի դին դնել ապարանքի վերնատանը։
Հայոց զորքը պատրաստվում է նորից մարտնչել Շամիրամի դեմ Արայի մահվան վրեժն առնելու համար։ Շամիրամը նրանց ասում է ,որ հրամյել է իր աստվածներին լիզել նրա վերքերը և հարություն տալ թագավորին։Երբ դիրակն սկսում է քայքայվել, Ասորեստանի թագուհին գաղտնի թաղում է Արային, իր փեսացուներից մեկին է տալիս Արայի հանդերձանքը և լուր է տարածում, թե արալեզները հարությւոն են տվել նրան։
Շամիրամն արձան է կանգնեցնում Արային «հարություն տվող» աստվածների պատվին և առատ զոհաբերություններ է մատուցում նրանց։ Արայի հարության լուրը տարածելով Հայոց աշխարհում և բոլորին համոզելով՝ Շամիրամը հանդարտեցնում է հայ ժաողովրդի խռովքը։
Գիտե՞ք արդյոք` ինչու է Ծիր Կաթինը կոչվում Հարդագողի ճանապարհ։ Իսկ ի՞նչ գիտեք Վահագնի մասին. ինչո՞ւ են նրան անվանում Վիշապաքաղ։Վահագնը հեթանոս հայերի ամենասիրելի աստվածներից մեկն էր։ Ժողովուրդը նրան Վիշապաքաղ էր անվանում։ Նրա մասին երգը ներկայացնելով` Խորենացին գրում է. «Մենք մեր ականջով լսեցինք, թե ինչպես այս ոմանք երգում էին փանդիռներով»(Փանդիռ – լարային նվագարան)։ Շնորհիվ Պատմահոր մեզ է հասել Վահագնի մասին պատմող զրույցը։ Այդ զրույցից իմանում ենք, որ Վահագնը վառվռուն ու արեգակնափայլ աչքերով, հրեղեն մազերով, բոցավառ մորուքով խարտյաշ պատանի էր։
Երկնում1 էր երկինքը, երկնում էր երկիրը,
Երկնում էր և ծովը ծիրանի2,
Երկունքը բռնել էր ծովում
Նաև կարմրիկ եղեգնիկին։
Եղեգնի փողով ծուխ էր ելնում,
Եղեգնի փողով բոց էր ելնում,
Եվ բոցից դուրս էր վազում
Մի խարտյաշ3 պատանեկիկ։
Վազում էր խարտյաշ մի պատանեկիկ,
Նա հուր4 մազեր ուներ,
Բոց մորուք ուներ,
Եվ աչքերն էին արեգակներ։
1. Երկնել – ծնել, ստեղծել։
2. Ծիրանի – ծիրանագույն, ոսկեգույն։
3. Խարտյաշ – շիկահեր։
4. Հուր – կրակ։
Հնում մարդիկ պաշտում էին բազմաթիվ աստվածների և դրանցից ամեն մեկին մարմնավորել էին որպես բնության մի երևույթի։ Ահա Վահագնը հին հայերի համար մարմնավորում էր ամպրոպն ու կայծակը։ Նա նաև քաջության, հերոսության ու ռազմի աստվածն էր։ Ասում են, որ հայոց թագավորները նրանից քաջություն և ուժ էին խնդրում և դիմում նրան պատերազմներից առաջ։
Վահագնի մասին մի ավանդություն է ներկայացնում 7-րդ դարի հեղինակ Անանիա Շիրակացին։ Պատմում են, թե մի ցուրտ ձմեռային գիշեր Վահագնը ասորիների Բարշամ թագավորից հարդ է գողանում Հայոց երկրի անասուններիի կերակրելու համար։Հարդը տանելիս դրա մի մասը թափվում է՝ առաջացնելով սպիտակ հետք «Հարդագողի ճանապարհ»։ Այստեղից էլ հայերի մեջ ընդունված է Ծիր Կաթինն անվանել Հարդագողի ճանապարհ։ Հին հունական դիցաբանու թյան մեջ Ծիր Կաթինի ծագումը կապում են Հերակլեսի անվան հետ։
Ո՞վ էր Վահագնը։
Ի՞նչ գիտեք նրա մասին և որտեղի՞ց։ Այլ տեղեկություններ հավաքիր Վահագն Վիշապաքաղի մասին։
Իմ ազգանունը Մովսիսյան է: Իմ պապիկի անունը Վալիկո է: Վալիկո պապիկիս հայրիկի անունը եղել է Սանասար: Սանասար պապիկի հոր անունը եղել է Առաքել: Առաքել պապիկի հոր անունը եղել է Մովսես:Մովսես պապիկը Մովսիսյան գերդաստանի Սկիզբն է:Մենք կարծում ենք, որ Մովսես պապիկը Մովսիսյան գերդաստանի հիմնադիրն է: Իմ մայրիկն երևանից է, Հայրիկս նույնպես երևանից, Ես ու քույրիկս նույնպես երևանից: Ես ուրախ եմ որ ապրում եմ Հայաստանում-Երևանում: Ես կյանքում չեմ մոռանա իմ գեղեցիկ, բարեհամբույր վարդագույն քաղաքը: <<Երևան>>
Բարև Ձեզ, այսօր ես Ձեզ կպատմեմ իմ երեկվա ճամփորդության մասին: Ես իմ դասարանի հետ ճամփորդել էի Երևանի Պատմության Թանգարան: Մենք այնտեղ տեսանք քսանհինգ տարեկան կնոջ գլխի ոսկորը՝ գանգը, որը մ. թ. ա 782 թ.-ի էր: Նաև մենք տեսանք Երևանի և էրեբունու մեծ քարտեզը, տեսանք օպսիդիանից սարքած կենցաղային գործիքներ: Եվ տեսանք տարբեր քարերից պատրաստած թևնոցներ,վզնոցներ և այլն: Մեր ճամփորդությունը շատ տպավորիչ էր:
Բարև ձեզ ես Լուսինեն եմ: Այսօր ես ձեզ կպատմեմ թե հայրենագիտության ժամանակ ինչ նախագծեր էնք մենք անցել Սեպտեմբերից մինչև Դեկտեմբեր: Մենք անցել էնք մարզերը, մարզկենտրոները, գետերը, Սևանի մասին, Կոմիտասի մասին: Մենք նաև գնացել էնք կոմիտասի թանգարան, նրա սրինգներն էինք տեսել, նաև տեսել էինք նրա հին հեքիաթները: