13

11png

Երևան

 

Արագածոտն

 

Արարատ

 

Արմավիր

 

Գեղարքունիք

 

Կոտայք

 

Լոռի

 

Շիրակ

 

Սյունիք

 

Տավուշի մարզ

 

Վայոց ձոր

Հարավային Ամերիկա (իսպ.՝ América del Sur, Sudamérica, Suramérica, պորտ.՝ América do Sul, անգլ.՝ South America, հոլ.՝ Zuid-Amerika, ֆր.՝ Amérique du Sud, գուար.՝ Ñembyamérika, կեչուա՝ Urin Awya Yala, Urin Amerika), հարավային մայրցամաք Ամերիկա աշխարհամասում, որը գտնվում է հիմնականում Արևմտյան և Հարավային կիսագնդերում, մասամբ նաև Հյուսիսային կիսագնդում։ Ափերը ողողում են արևմուտքից Խաղաղ, արևելքից՝ Ատլանտյան օվկիանոսի ջրերով, հյուսիսից՝ Կարիբյան ծովի ջրերով, որը բնական սահմանագիծ է համարվում Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկաների միջև։ Մայրցամաքի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող Պանամայի պարանոցով միանում է Հյուսիսային Ամերիկային։

Հարավային Ամերիկայի կազմի մեջ են մտնում նաև մի շարք կղզիներ, որոնք հիմնականում պատկանում են մայրցամաքի պետություններին։ Հարավային ամերիկայի Կարիբյան ծովին հարող պետություններն են՝ Կոլումբիա, Վենեսուելա, Գայանա, Սուրինամ, Ֆրանսիական Գվիանա և Պանամա հայտնի են նաև Կարիբյան Հարավային Ամերիկա անվանումով։

Մայրցամաքի տարածքը՝ 17,84 միլիոն կմ² (4-րդն ըստ մեծության) է, բնակչությունը՝ 387 489 196 մարդ (2011 թվականի տվյալներով) (4-րդը մայրցամաքների մեջ)։

• Տարածքը՝ ներառյալ կղզիները՝ 17.854 հզ. կմ²
• Կղզիների տարածքը՝ 150 հզ. կմ²
• Միջին բարձրությունը՝ 590 մ
• Ամենաբարձր կետը՝ Ակոնկագուա լեռնագագաթ՝ 6.960 մ
• Ամենացածր կետը՝ Վալդես թերակղզի՝ –40 մ
• Հյուսիսային ծայրակետը՝ Գալինաս հրվանդան՝ հս. լայն. 12օ28՜
• Հարավային ծայրակետը՝ Ֆրոուերդ հրվանդան՝ հվ. լայն. 53օ56՜
• Արևմտյան ծայրակետը՝ Պարինյաս հրվանդան՝ արմ. երկ. 81օ20՜
• Արևելյան ծայրակետը՝ Կաբու Բրանկու հրվանդան՝ արմ. երկ. 34օ46՜
• Ամենաերկար գետը՝ Ամազոն՝ 6.437 կմ
• Ամենամեծ լիճը՝ Մարակաիբո՝ 13,3 հզ. կմ²
• Ամենամեծ կղզին՝ Հրո Երկիր՝ 47.992 կմ²
• Ամենամեծ անապատը՝ Ատակամա՝ 181,3 հզ. կմ²
• Պետությունների թիվը՝ 12
• Ամենամեծ պետությունը՝ Բրազիլիա՝ 8.514,9 հզ. կմ²
• Ամենափոքր պետությունը՝ Սուրինամ՝ 163,8 հզ. կմ²
• Ամենախոշոր քաղաքը՝ Սան Պաուլո՝ 17 մլն
• Բնակչության ընդհանուր թիվը՝ 350 մլն:

Մայրցամաքի պատմությունը պայմանականորեն կարելի է բաժանել 3 մասի։ Առաջինը, բնիկ քաղաքակրթությունների հաստատումը, վերելքն ու անկումն է (ինկեր)։ Երկրորդը, եվրոպական գրավման և գաղութացման շրջանն է, 1500-1800 թվականներին մայրցամաքի մեծ մասը կախման մեջ ընկավ եվրոպական 2 պետություններից՝ Իսպանիայից և Պորտուգալիայից։ Չնայած համեմատաբար կարճ ժամանակահատվածին, հենց այս ընթացքում հաստատվեցին լեզուները, մշակույթները, տնտեսությունները, ինչպես նաև այսօրվա լատինամերիկյան պետությունների մեծ մասի հիմքերը։ Գվիանական ափի պետությունների պատմությունը պետք է դիտարկել առանձին։ Գայանան, Սուրինամը և ավելի քիչ Ֆրանսիական Գվիանան էականորեն տարբերվում են մայրցամաքի իսպանապորտուգալալեզու երկրներից։

	Սան Պաուլու  Լիմա  Բոգոտա  Ռիո դե Ժանեյրո  Սանտյագո  Կարակաս  Բուենոս Այրես  Բահիա Սալվադոր  Բրազիլիա  Ֆորտալեզա

Տեքստային բնույթի հետաքրքրաշարժ խնդիրներ

 

Դասարանական և տնային առաջադրանքներ․

1․ Երեք արկղում կա 127կգ խնձոր։ Առաջին արկղում կա 12կգ-ով ավելի, քան

երրորդում։ Երկրորդում կա 8կգ-ով պակաս, քան երրորդում։ Որքա՞ն խնձոր կա արկղերից

յուրաքանչյուրում։

 

Լուծում։127-12+8=123, 123:3=41, 41+12=53, 41-8=33

 

2․ Երեք թվերի գումարը 5418 է։ Առաջին թիվը 333-ով մեծ է երրորդից։ Երկրորդ թիվը

444-ով փոքր է երրորդից։ Որո՞նք են այդ թվերը։

5418-333+444=5529, 5529:3=1843, 1843+333=2176, 1843-444=1401

 

3․ Տատիկը գուլպաներ գործելու համար օգտագործեց 140մ թել՝ կապույտ, կարմիր և

սպիտակ գույների։ Կապույտը 25մ-ով երկար էր կարմիրից։ Սպիտակը 14մ-ով կարճ էր

կարմիրից։ Յուրաքանչյուր գույնից քանի՞ մետր թել է օգտագործել տատիկը։

140-25+14=129, 129:3=43, 43+25=68, 43-14=39

 

4․ Երեք թվերի գումարը 3456 է։ Առաջին թիվը 345-ով մեծ է երկրորդից, իսկ երկրորդը

612-ով փոքր է երրորդից։ Որո՞նք են այդ թվերը։

3456-345+612=3723, 3723:3=1241, 345+612=957, 1241-612=629

 

5․ Երեք պարկերում կա 135կգ ցորեն։ Առաջինում կա 15կգ-ով ավելի, քան երկրորդում ,

իսկ երրորդում՝ 12կգ-ով պակաս, քան երրորդում։ Որքա՞ն ցորեն կա յուրաքանչյուր

պարկում։ 135+12-15=132, 132:3=44, 44+15=59, 44-12=322

The Children In The Forest

Two children, a brother and a sister go to school. There is a forest on their way to school. Suddenly the boy says to his sister: «We have much time, let’s go to the forest and play there».

The girl wants to go into the forest too. So they put their books on the grass and go into the forest. They see a squirrel. The boy says:

«Little squirrel, come and play with us”.

«I have no time”, says the squirrel. “I must get nuts. I must get ready for the winter. I cannot play with you.”

Then the children see a bee. The boy says:

“Little bee, come and play with us”.

“I have no time”, says the bee. “I must make honey. I cannot play with you.”

The dove says: “ I cannot play with you. I have no time. I must make a nest for my babies.”

Nobody wants to play with the children.

So they go to the river. They say to the river,”You don’t work. You come and play with us”.

But the river says: “I cannot play with you.  I work all day. I give water to the fields. I give water to the flowers. I give water to the squirrel, to the bee,  to the dove and to girls and boys like you. Go away. You go to school.”

The children go to school. On the way home, they go into the forest again.

The squirrel says to the children:

“Work is over. School is over. Let’s play now.”

The bee says,”Work is over. School is over. Come and play with me now.”

 

Անծանոթ բառեր՝

forest-անտառ

on the way to school-դպրոցի ճանապարհին

to put-դնել

nest-բույն

squirrel-սկյուռ

must-պետք է

to get ready for the winter-պատրաստվել ձմռանը

river-գետ

bee- մեղու

field-դաշտ

honey-մեղր

on the way home-տան ճանապարհին

 

Առաջադրանքներ՝

Make up sentences of the mixed words.

1. school/ on /forest /a/their /way/ to /there is. Ther is a forest on their way to school.
2. to /school /go /the/ children.children go to the school.
3. go/ the /again/ home/ they/ on /into /the /forest/ way. they go the home again on the forest way.
4. a /for/make/ I/ nest/ must. i must make for a nest.

1. ПРОЧИТАЙТЕ ТЕКСТ

Глава 20

Долго шел Маленький принц через пески, скалы и снега и наконец набрел на дорогу. А все дороги ведут к людям.

— Добрый день, — сказал он.

Перед ним был сад, полный роз.

— Добрый день, — отозвались розы.

И Маленький принц увидел, что все они похожи на его цветок.

— Кто вы? — спросил он, пораженный.

— Мы — розы, — отвечали розы.

— Вот как… — промолвил Маленький принц.

И почувствовал себя очень-очень несчастным. Его красавица говорила ему, что подобных ей нет во всей Вселенной. И вот перед ним пять тысяч точно таких же цветов в одном только саду!

«Как бы она рассердилась, если бы увидела их! — подумал Маленький принц. — Она бы ужасно раскашлялась и сделала вид, что умирает, лишь бы не показаться смешной. А мне пришлось бы ходить за ней, как за больной, — ведь иначе она и вправду бы умерла, лишь бы унизить и меня тоже…»

А потом он подумал: «Я-то воображал, что владею единственным в мире цветком, какого больше ни у кого и нигде нет, а это была самая обыкновенная роза. Только всего у меня и было что простая роза да три вулкана ростом мне по колено, и то один из них потух, и, может быть, навсегда… Какой же я после этого принц?..»

Он лег в траву и заплакал.

 

Глава 21

Вот тут-то и появился Лис.

— Здравствуй, — сказал он.

— Здравствуй, — вежливо ответил Маленький принц и оглянулся, но никого не увидел.

— Я здесь, — послышался голос. — Под яблоней…

— Кто ты? — спросил Маленький принц. — Какой ты красивый!

— Я Лис, — сказал Лис.

— Поиграй со мной, — попросил Маленький принц. — Мне так грустно…

— Не могу я с тобой играть, — сказал Лис. — Я не приручен.

— Ах, извини, — сказал Маленький принц.

Но, подумав, спросил:

— А как это — приручить?

— Ты нездешний, — заметил Лис. — Что ты здесь ищешь?

— Людей ищу, — сказал Маленький принц. — А как это — приручить?

— У людей есть ружья, и они ходят на охоту. Это очень неудобно! И еще они разводят кур. Только этим они и хороши. Ты ищешь кур?

— Нет, — сказал Маленький принц. — Я ищу друзей. А как это — приручить?

— Это давно забытое понятие, — объяснил Лис. — Оно означает: создать узы.

— Узы?

— Вот именно, — сказал Лис. — Ты для меня пока всего лишь маленький мальчик, точно такой же, как сто тысяч других мальчиков. И ты мне не нужен. И я тебе тоже не нужен. Я для тебя только лисица, точно такая же, как сто тысяч других лисиц. Но если ты меня приручишь, мы станем нужны друг другу. Ты будешь для меня единственный в целом свете. И я буду для тебя один в целом свете…

— Я начинаю понимать, — сказал Маленький принц. — Есть одна роза… Наверно, она меня приручила…

— Очень возможно, — согласился Лис. — На Земле чего только не бывает.

— Это было не на Земле, — сказал Маленький принц.

Лис очень удивился:

— На другой планете?

— Да.

— А на той планете есть охотники?

— Нет.

— Как интересно! А куры там есть?

— Нет.

— Нет в мире совершенства! — вздохнул Лис.

Но потом он опять заговорил о том же:

— Скучная у меня жизнь. Я охочусь за курами, а люди охотятся за мною. Все куры одинаковы, и люди все одинаковы. И живется мне скучновато. Но если ты меня приручишь, моя жизнь словно солнцем озарится. Твои шаги я стану различать среди тысяч других. Заслышав людские шаги, я всегда убегаю и прячусь. Но твоя походка позовет меня, точно музыка, и я выйду из своего убежища. И потом — смотри! Видишь, вон там, в полях, зреет пшеница? Я не ем хлеба. Колосья мне не нужны. Пшеничные поля ни о чем мне не говорят. И это грустно! Но у тебя золотые волосы. И как чудесно будет, когда ты меня приручишь! Золотая пшеница станет напоминать мне тебя. И я полюблю шелест колосьев на ветру…

Лис замолчал и долго смотрел на Маленького принца. Потом сказал:

— Пожалуйста… приручи меня!

— Я бы рад, — ответил Маленький принц, — но у меня так мало времени. Мне еще надо найти друзей и узнать разные вещи.

— Узнать можно только те вещи, которые приручишь, — сказал Лис. — У людей уже не хватает времени что-либо узнавать. Они покупают вещи готовыми в магазинах. Но ведь нет таких магазинов, где торговали бы друзьями, и потому люди больше не имеют друзей. Если хочешь, чтобы у тебя был друг, приручи меня!

— А что для этого надо делать? — спросил Маленький принц.

— Надо запастись терпеньем, — ответил Лис. — Сперва сядь вон там, поодаль, на траву — вот так. Я буду на тебя искоса поглядывать, а ты молчи. Слова только мешают понимать друг друга. Но с каждым днем садись немножко ближе…

Назавтра Маленький принц вновь пришел на то же место.

— Лучше приходи всегда в один и тот же час, — попросил Лис. — Вот, например, если ты будешь приходить в четыре часа, я уже с трех часов почувствую себя счастливым. И чем ближе к назначенному часу, тем счастливее. В четыре часа я уже начну волноваться и тревожиться. Я узнаю цену счастью! А если ты приходишь всякий раз в другое время, я не знаю, к какому часу готовить свое сердце… Нужно соблюдать обряды.

— А что такое обряды? — спросил Маленький принц.

— Это тоже нечто давно забытое, — объяснил Лис. — Нечто такое, отчего один какой-то день становится не похож на все другие дни, один час — на все другие часы. Вот, например, у моих охотников есть такой обряд: по четвергам они танцуют с деревенскими девушками. И какой же это чудесный день — четверг! Я отправляюсь на прогулку и дохожу до самого виноградника. А если бы охотники танцевали когда придется, все дни были бы одинаковы, и я никогда не знал бы отдыха.

Так Маленький принц приручил Лиса. И вот настал час прощанья.

— Я буду плакать о тебе, — вздохнул Лис.

— Ты сам виноват, — сказал Маленький принц. — Я ведь не хотел, чтобы тебе было больно; ты сам пожелал, чтобы я тебя приручил…

— Да, конечно, — сказал Лис.

— Но ты будешь плакать!

— Да, конечно.

— Значит, тебе от этого плохо.

— Нет, — возразил Лис, — мне хорошо. Вспомни, что я говорил про золотые колосья.

Он умолк. Потом прибавил:

— Поди взгляни еще раз на розы. Ты поймешь, что твоя роза — единственная в мире. А когда вернешься, чтобы проститься со мной, я открою тебе один секрет. Это будет мой тебе подарок.

Маленький принц пошел взглянуть на розы.

— Вы ничуть не похожи на мою розу, — сказал он им. — Вы еще ничто. Никто вас не приручил, и вы никого не приручили. Таким был прежде мой Лис. Он ничем не отличался от ста тысяч других лисиц. Но я с ним подружился, и теперь он — единственный в целом свете.

Розы очень смутились.

— Вы красивые, но пустые, — продолжал Маленький принц. — Ради вас не захочется умереть. Конечно, случайный прохожий, поглядев на мою розу, скажет, что она точно такая же, как вы. Но мне она одна дороже всех вас. Ведь это ее, а не вас я поливал каждый день. Ее, а не вас накрывал стеклянным колпаком. Ее загораживал ширмой, оберегая от ветра. Для нее убивал гусениц, только двух или трех оставил, чтобы вывелись бабочки. Я слушал, как она жаловалась и как хвастала, я прислушивался к ней, даже когда она умолкала. Она — моя.

И Маленький принц возвратился к Лису.

— Прощай… — сказал он.

— Прощай, — сказал Лис. — Вот мой секрет, он очень прост: зорко одно лишь сердце. Самого главного глазами не увидишь.

— Самого главного глазами не увидишь, — повторил Маленький принц, чтобы лучше запомнить.

— Твоя роза так дорога тебе потому, что ты отдавал ей все свои дни.

— Потому что я отдавал ей все свои дни… — повторил Маленький принц, чтобы лучше запомнить.

— Люди забыли эту истину, — сказал Лис, — но ты не забывай: ты навсегда в ответе за всех, кого приручил. Ты в ответе за твою розу.

— Я в ответе за мою розу… — повторил Маленький принц, чтобы лучше запомнить.

2. ПОСЛЕТЕКСТОВЫЕ ВОПРОСЫ И ЗАДАНИЯ

Ответьте на вопросы:

1. Почему принц так сильно расстроился, когда увидел перед собой прекрасный сад с розами? потомушто такой же роза.
2. Что значит приручить кого-то?помагать,подержевать.
3. Почему роза принца была дороже всех прекрасных роз, которые жили на этой планете?Почему розы были ейо
4. Какой секрет открыл Лис принцу?зорко одно лишь сердце. Самого главного глазами не увидишь.
5. Каков основной смысл этих двух глав? они очень добры.

1.Կետերի փոխարեն գրի՛ր է կամ ե:

3. Ոսկեզօծվել, մեղմօրոր, քնքշորեն, տերև, վայրէջք, օգտակար, անէանալ (չքվել, անհետանալ) բառերով  փոքրիկ պատմությո՛ւն հորինիր:

Կախարդական աշուն

Լինում է, չի լինում, մի կախարդական մարդ, այդ մարդը մի օր գնում է անտառ ման գալու: Բայց նա երբ գնաց անտառ, նրան դուր չեկան այնտեղի բնությունը, և նա որոշեց անտառը կախարդել:Կախարդանքից հետո անտառը դարձավ ավելի սիրուն: Եվ մի օր հետո այդ մարդը հետ է գալիս և տեսնում է, որ անտառը ամբողջությամբ ոսկեզօծվել է: Հետո այդ անտառում ծառերի վրա շատ ոսկի և ոսկե խնձորներ կային: Այդ անտառը դարձավ ամենահայտնի անտառներից մեկը:Բայց այդ անտռում կար մի կանաչ տերև, որն էր կախարդել այդ անտառը: Այդ մարդը քնքշորեն, օգտակար, և խելացի մարդ սիրուն կախարդի շորի մեջ:

 

7.png

Հյուսիսային Ամերիկա անգլերեն՝ North America, ֆրանսերեն՝ Amérique du Nord, իսպաներեն՝ América del Norte, աշխարհի 6 մայրցամաքներից մեկն է։ Մեծությամբ երրորդ մայրցամաքն է՝ 24,2 մլն կմ²։

Հյուսիսային Ամերիկային է պատկանում երկրի ամենամեծ կղզին՝ Գրենլանդիան, որին անվանում են «Կանաչ երկիր»։ Ամենամեծ քարանձավը՝ Ֆլինտ-Մամոնտի քարանձավը, աշխարհում առաջին ազգային պարկը՝ Ելլոսթունյան ազգային պարկը։ Այն բացվել է 1872 թվականին։

Հյուսիսային Ամերիկան ամբողջովին գտնվում է արևմտյան և հյուսիսային կիսագնդերում։ Նրա հարավային մասը, կղզիների հետ միասին կոչվում է Կենտրոնական Ամերիկա։ Պանամայի նեղ պարանոցով միանում է Հարավային Ամերիկային։ 20-րդ դարի սկզբին այստեղ փորվել է Պանամայի նավարկելի ջրանցքը։ Հյուսիս-արևմուտքում Բերինգի նեղուցով (85 կմ) Հյուսիսային Ամերիկան բաժանվում է Եվրասիայից։

Հյուսիսային Ամերիկայի ծայրակետերն են. հյուսիսում՝ Մերչիսոն Բութիա թերակղզում, հս. լ. 71°50’, հարավում՝ Մարյատո (հս. լ. 7°05’), արևմուտքում՝ Արքայազն Ուելսի (արմ. երկ. 168°), արևելքում՝ Սենտ-Չարլզի Լաբրադոր թերակղզում, 55°40’ հրվանդանները։

Հյուսիսային Ամերիկայի ափերը ողողում են Խաղաղ, Ատլանտյան և Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոսների ջրերը։ Ափագիծը շատ է կտրատված, առավել շատ՝ հյուսիսում ու արևելքում։ Դրա պատճառը վաղ անցյալում սառցապատման երևույթն է։ Հյուսիսում գտնվում են Բաֆինի և Բոֆորտի ծովերը, Հուդզոնի ծոցը։ Այստեղ է գտնվում աշխարհի ամենախոշոր կղզին՝ Գրենլանդիան (2,2 միլիոն կմ²), Կանադական Արկտիկական խոշոր կղզեխումբը (Բանկս, Բիկտորիա, Մելվիլ, Պարի արշիպելագը, Էլսմիր, Սվերդրա կղզեխումբը, Դևոն, Արքայազն Ուելսի, Սեմերսետ, Բաֆինի Երկիր), Բութիա, Մելվիլ և Լաբրադոր թերակղզիները։ Արևելքից մայրցամաքի ափերը ողողում են Սուրբ Լավրենտիոս և Մեքսիկական ծոցերը, Սարգասյան և Կարիբյան ծովերը։ Այստեղ են գտնվում Նյուֆաունդլենդ, Բահամյան, Մեծ (Կուբա, Հայիթի, Ճամայկա, Պուերտո Ռիկո) և Փոքր Անտիլյան կղզիները, Ֆլորիդա և Յուկատան թերակղզիները։

Արևմուտքում են գտնվում Բերինգի ծովը, Ալյասկա և Կալիֆոռնիայի ծոցերը, Ալեության, Ալեքսանդրի, Շարլոտա թագուհու և Հավայան կղզեխմբերը, Վանկուվեր կղզին, Ալյասկա և Կալիֆոռնիա թերակղզիները։

Հայտնի են Դևիսի, Հուդզոնի, Սուրբ Լավրենտիոսի, Ֆլորիդայի, Յուկատանի, Բերինգի նեղուցները և Պանամայի ջրանցքը։

Արևելքում՝ Ֆանդի ծոցում, դիտվել է աշխարհում մակընթացային ամենաբարձր ալիքը, որ հասել է 18 մետրի։